امروز : یکشنبه 02 دی 1403 / Sunday 22 December 2024
حسابرسی داخلی:
کليات
سيستم کنترلهايداخلي، مجموعه‌اي‌است از سيا‌ستها، روشها و دستورالعملها که مديريت واحد اقتصادي در قالب کنترلهايي اعم از مالي و غيرمالي، به‌منظور تنظيم و کارايي امور، حفظ و حراست از داراييها، اطمينان يافتن از رعايت خط‌مشي‌هاي سازمان و دقت و صحت و کامل بودن دفاتر، حسابها و گزارشات مالي، برقرار مينمايد. هدف کنترلهاي داخلي، اطمينان‌يافتن از وجود موازيني است براي جلوگيري از اشتباه و تقلب و تسهيل کشف آنها در صورت ارتکاب.
بديهي‌است، مديريت واحد اقتصادي، به ابزاري براي نظارت بر عملکرد نظام کنترلي برقرار شده و حصول اطمينان از رعايت مستمر کنترلهاي پيش‌بيني‌شده، نياز‌مند است و هرچه واحد اقتصادي از گستردگي جغرافيايي و تنوع عمليات بيشتري برخوردار باشد، نيازبه چنين ابزاري، افزايش خواهد‌يافت. حسابرسي‌داخلي يکي از اجزاي نظام کنترلهايداخلي هر واحد اقتصادي است که برقراري نظام مزبور و عملکرد مناسب آن را نظارت و کنترل مي‌کند.
متأسفانه در کشور ما، اهميت و ضرورت وجود واحد حسابرسي‌داخلي، خصوصاً در واحدهاي اقتصادي بزرگ يا گروه شرکتها، چندان مورد‌توجه قرار نگرفته و در بسياري از موارد نيز، وظايف واحدهاي حسابرسي داخلي مستقر شده در واحدهاي اقتصادي، صرفاً به مميزي اسناد حسابداري صادره در امور‌مالي، محدود گرديده‌است.
مراحل استقرار واحد حسابرسي‌داخلي
در اين‌قسمت مراحل استقرار واحد حسابرسي‌داخلي به‌تفکيک، در دو بخش "نرم‌افزاري" و "سخت‌افزاري" باستحضار مي‌رسد:
بخش اول: نيازهاي نرم‌افزاري و مراحل اجراي آن
الف – تهيه گزارش شناخت کلي
اولين مرحله در طرح استقرار واحد حسابرسي‌داخلي، تهيه گزارش شناخت از واحدهای سازمانی شرکت است. نتايج حاصل از شناخت گروه شرکتها، شامل نوع و حوزه‌هاي فعاليت، پيش‌نياز اصلي جهت تدوين استراتژي واحد حسابرسي‌داخلي و مبناي اصلي نحوه عمل واحد حسابرسي‌داخلي، خواهدبود.
از جمله عوامل موردشناسايي در اين‌مرحله، عبارتند از:
1– تاريخچه شرکت، مشتمل‌بر اطلاعاتي از قبيل:
2- اطلاعات مربوط‌به مديريت و مالکيت شرکت، مشتمل‌بر آخرين تغييرات بعمل‌آمده يا موردنظر:
3- محيط اقتصادي فعاليت، شامل:
4- صنعت و شرايط بااهميت مؤثر بر فعاليتهاي گروه شرکتها:
در پايان اين‌مرحله، گزارش شناخت شرکت، تنظيم و در اختيار مديريت شرکت قرار خواهدگرفت.
ب- ثبت سيستم کنترلهايداخلي مالي و عملياتي
همانگونه که در بخش کليات مطرح گرديد، سيستم کنترلهايداخلي مجموعه‌اي است از سيا‌ستها، روشها و دستورالعملها که مديريت واحداقتصادي در قالب کنترلهايي، اعم از مالي و غيرمالي به‌منظور تنظيم و کارايي امور، حفظ و حراست از داراييها، اطمينان‌يافتن از رعايت خط‌مشي‌هاي سازمان و دقت و صحت و کامل‌بودن دفاتر، حسابها و گزارشات مالي، برقرار مينمايد.
سيستم کنترلهايداخلي شرکتها، در کشور ما، عمدتاً غير‌مدون و غيرمکتوب بوده و در طول ساليان فعاليت شرکتها، بر حسب نياز و با گسترش فعاليتها و نيز نوع نگاه و فلسفه مديريت براي اداره واحدهاي تجاري، برقرار و مورد عمل واقع شده‌است. از آنجاکه وظيفه اصلي واحد حسابرسي‌داخلي، حصول اطمينان از کارکرد مناسب کنترلهاي پيش‌بيني‌شده و ارزيابي مستمر آنها، جهت کشف نقاط‌ضعف احتمالي و ارائه پيشنهادات مناسب، به‌منظور رفع آنها مي‌باشد؛ مستند‌سازي سيستم کنترلهايداخلي حاکم‌بر فعاليتهاي گروه شرکتها، ضروري‌است.
لازم به يادآوري است که کنترلهايداخلي، شامل دو گروه اصلي کنترلها، به‌شرح زير مي‌باشد:
وظيفه حسابرسي‌داخلي سازمانها، منحصربه کنترلهايداخلي حسابداري نبوده و تمامي سيستم کنترلهايداخلي را در بر مي‌گيرد.
جهت سهولت امر، ابتدا چرخه‌هاي عملياتي شرکت مشخص شده و عمليات ثبت سيستم کنترلهايداخلي، نسبت‌به هريک از چرخه‌هاي عملياتي و با لحاظ‌نمودن تمامي سيستم کنترلهايداخلي، انجام مي‌شود. برخي چرخه‌هاي عملياتي معمول در واحدهاي تجاري، بشرح زير مي‌باشد:
ثبت سيستم کنترلهايداخلي، شامل گردآوري اطلاعات مربوط‌به:
خواهدبود که در هريک از دوره‌هاي موردرسيدگي، "به روز" خواهندشد.
ج – تهيه و تنظيم برنامه‌هاي حسابرسي‌داخلي
برنامه‌هاي رسيدگي ابزار اصلي حسابرسان‌داخلي جهت انجام وظاطف محوله مي‌باشد. با توجه‌به نوع خاص فعاليتهاي شرکت، تنظيم برنامه‌هاي رسيدگي کاربردي در خصوص چرخه‌هاي عملياتي در حوزه‌هاي مختلف فعاليتهاي شرکت، ضروري‌است. در اين‌برنامه‌ها که شامل ارزيابي سيستم کنترلهايداخلي، جهت حصول اطمينان از مناسب‌بودن و انطباق آن با نيازها و نوع فعاليتهاي شرکت مي‌باشد؛ هدف رسيدگي، نحوه انتخاب نمونه‌ها و تکنيکهاي رسيدگي، نحوه نظارت بر رسيدگي‌ها توسط سرپرستان گروه حسابرسي‌داخلي، و نهايتاً جمع‌بندي و گزارشگري ارائه مي‌گردد. هر چند در تنظيم برنامه‌ها، از منابع موجود از جمله آخرين کتب و استانداردهاي منتشره در سطح بين‌المللي استفاده خواهدشد؛ معهذا؛ توجه‌به شرايط خاص فعاليتهاي شرکت، ضروري است.
د – تدوين استراتژي واحد حسابرسي بر مبناي مدل ريسک
با توجه‌به محدوديت بودجه و نيروي انساني واحد حسابرسي داخلي در مقايسه با حجم عظيم فعاليتهاي شرکت، انتخاب زمينه‌ها و فعاليتهاي موردرسيدگي، يکي از وظايف دشوار واحد حسابرسي‌داخلي است.
پيشرفته‌ترين مدل موجود جهت انتخاب فعاليتها براي انجام حسابرسي‌داخلي، مدل ريسک مي‌باشد. براساس اين‌مدل، کليه فعاليتهاي شرکت با استفاده از عوامل متعدد به‌لحاظ ميزان خطر(RISK)، مورد ارزيابي واقع شده و اولويت‌بندي مي‌گردد. از جمله عوامل مؤثر در ارزيابي خطر، موارد صفحه‌بعد مي‌باشد:
در پايان اين‌مرحله و پس‌از اولويت‌بندي عمليات مختلف به‌لحاظ خطر و تهيه بودجه اجراي حسابرسي داخلي نسبت‌به هريک از آنها، نتيجه طي گزارشي به اطلاع مديريت شرکت مي‌رسد. در اين‌گزارش، عملياتي که با توجه‌به بودجه واحد حسابرسي‌داخلي، امکان رسيدگي‌به آنها در سال آتي وجود دارد، مشخص‌مي‌گردد. مديريت شرکت، علاوه بر اظهارنظر نسبت‌به نحوه اولويت‌بندي و اعمال تعديلات موردنظر خود، منجمله گنجاندن برخي عمليات خاص در برنامه سال آتي، نسبت‌به تصويب و ابلاغ برنامه انجام کار واحد حسابرسي‌داخلي اقدام مينمايد.
بخش دوم : نيازهاي سخت‌افزاري
اصلي‌ترين نياز سخت‌افزاري واحد حسابرسي‌داخلي، نيروي انساني متخصص مي‌باشد. ترکيب مناسب حسابرسان‌داخلي شامل مدير، سرپرستان، حسابرسان‌ارشد و حسابرسان، از جمله ابزارهاي موفقيت واحد مزبور تلقي مي‌گردد. جهت تأمين نيروي‌انساني موردنياز، حسابرسي‌داخلي، با رويکردهاي زير، مورد عمل مي‌باشد:
بخش سوم: بودجه انجام‌کار و زمانبندي اجراي عمليات
بودجه انجام‌کار، شامل دو بخش خواهدبود:
1 – مخارج سرمايه‌اي بابت تهيه گزارش شناخت، ثبت سيستم کنترلهايداخلي و تهيه و تنظيم برنامه‌هاي حسابرسي‌داخلي که در دوره‌هاي بعدي کار واحد حسابرسي‌داخلي، مورد نداشته و صرفاً همه ساله مورد بازنگري قرار گرفته و " به‌روز" خواهند شد.
2 – مخارج جاري که مربوط‌به حق‌الزحمه تدوين استراتژي براساس مدل ريسک و انجام عمليات حسابرسي‌داخلي نسبت‌به عمليات مشخص‌شده (در صورت صلاحدید شرکت) براساس پيشنهاد واحد حسابرسي‌داخلي و تصويب مديريت شرکت مي‌باشد. اين‌بخش همه‌ساله اجرا می‌شود و مخارج آن، تابعي از نگرش مديريت و گستردگي عمليات انتخاب‌شده جهت انجام حسابرسي‌داخلي خواهدبود.